آنچه در این مقاله می خوانید:

• مراحل شکل گیری شخصیت از کودکی
• پذیرش اشتباهات یا سرزنش دیگران
• چگونه شخصیت کودک را پرورش دهیم
• انواع احساسات افراد

مراحل شکل گیری شخصیت از کودکی

در این مقاله قصد داریم به مراحل مختلف شکل گیری شخصیت انسان از دوران کودکی تا بزرگسالی بپردازیم. در هر یک از این مراحل، انسان با توسل به برخی استراتژی‌ها، سعی در حفظ بقا و برتری خود دارد. در یک مرحله، انسان سعی دارد تقصیر اشتباهات خود را به گردن دیگران بیندازد، یا در مرحله‌ای دیگر سعی می‌کند خود را برتر از دیگران قلمداد کند.

در ادامه، در مرحله بزرگسالی، انسان همیشه در یکی از حالت‌های شخصیتی باقی نمی‌ماند بلکه بسته به شرایطی که در آن قرار دارد، یکی از سه حالت جرأت ورزی و قاطعیت، سلطه پذیری یا عدم قاطعیت را به خود می‌گیرد.

پذیرش اشتباهات یا سرزنش دیگران

در دنیای متخاصم امروزی، کودک هم به دنبال حفظ بقای خود است و هم می‌خواهد عشق و محبت اطرافیان را برای خود نگه دارد. یکی از روش‌هایی که کودک در این زمینه پیش می‌گیرد، این است که به جای پذیرفتن اشتباهات خود، آن را به گردن فرد دیگری می‌اندازد. وقتی کودک کاری انجام می‌دهد که ممکن است علاقه اطرافیان نسبت به او کم شود، به دنبال راهی می‌گردد که این علاقه را به خود برگرداند.

به همین خاطر، تصمیم می‌گیرد دیگران یا حتی خودش را مقصر نشان دهد. به عبارت دیگر، کودک در یک لحظه تصمیم می‌گیرد حالت سلطه جویانه به خود بگیرد یا تسلیم شود. کودک به مرور زمان متوجه می‌شود که کدام استراتژی برای او بهتر است و از آن زمان به بعد هر کجا توانست از آن استفاده می‌کند.

چگونه شخصیت کودک را پرورش دهیم

وقتی انسان، دوران کودکی خود را پشت سر می‌گذارد، منِ جدیدی در خود ایجاد می‌کند که فکر می‌کند همیشه حق با اوست و این که باید از هر راهی برای فرار از تنبیه استفاده کند. تفکر انسان، بر زندگی او غالب است، به همین خاطر شخصیت جدید به دنبال فرصتی است تا بر دیگران برتری یابد. این طرز فکر، باعث ایجاد شخصیتی نادرست می‌شود که به اعتقاد عده‌ای ریشه تمام ناکامی‌های انسان در طول زندگی است. این دسته افراد اعتقادات نادرستی دارند از جمله این که تصور می‌کنند:

• گذشت و بخشش اشتباهات دیگران، نوعی ضعف است.
• با انتقاد از دیگران، می‌توان آنها را تغییر داد.
• خشم و عصبانیت، ثابت می‌کند که حق با شما است و دیگران اشتباه می‌کنند.
• با انتقام گرفتن می‌توان حق خود را اعاده کرد.
• کمک گرفتن از دیگران، ضعف نشان دادن است.
• قضاوت کردن درباره دیگران، نشان دهنده برتری شخصیتی است.
• برای محافظت از خود، باید رفتار سلطه جویانه‌ای نسبت به دیگران داشت و برای این که بتوان دیگران را تحت کنترل خود در آورد، باید آن‌ها را ترساند یا گناهکار جلوه داد.
• فریب دادن دیگران باعث موفقیت می‌شود.

مقاله پیشنهادی: تأثیر دوران کودکی در شکل گیری شخصیت افراد

انواع احساسات افراد

ماتریس چهار خانه‌ای را تصور کنید که می‌خواهیم، احساسمان نسبت به خود و دیگران را در خانه‌های آن قرار دهیم. در این رابطه چهار حالت وجود دارد:

• در مورد خودمان احساس خوبی داشته باشیم، اما نسبت به دیگران خیر: حالت سلطه جویانه
• در مورد دیگران احساس خوبی داشته باشیم، اما نسبت به خودمان خیر: حالت تسلیم
• نه در مورد دیگران و نه خودمان احساس خوبی نداشته باشیم: حالت افسرده
• هم نسبت به خود و هم دیگران حس خوبی داشته باشیم: حالت جرأت ورزی

متأسفانه، در بیشتر سال‌هایی که انسان دوران رشد را پشت می‌گذارد، حالت چهارم؛ یعنی داشتن حس خوب نسبت به خود و دیگران، اغلب نادیده گرفته شده و سرکوب می‌شود. این در واقع همان حالت جرأت ورزی است که طی آن فرد نه تنها از خود متنفر نیست بلکه نسبت به دیگران هم احساس خوشایندی دارد. اگر این ویژگی هنوز در شما ایجاد نشده است، نباید نگران باشید، زیرا با تمرین و به کارگیری استراتژی‌های مخصوص می‌توانید آن را در خود ایجاد کنید، از جمله این که توجهتان به دیگران خالصانه باشد، نسبت به خودتان مهربان باشید، سعی کنید نسبت به دیگران مهربان باشید و در مقابل از آنها انتظار نداشته باشید.

قضاوت کردن در مورد دیگران را فراموش کنید، به سخنان دیگران با علاقه گوش کنید، خوش بین باشید، کمال گرا نباشید و از خودتان به اندازه توانایی‌هایی که دارید توقع داشته باشید. به اطرافیان خود کمک کنید و بابت داشته‌های خود شکرگزار باشید.  

شکل گیری شخصیت انسان ها

انتخاب‌های ما در سال‌های اول زندگی، باعث شکل گیری شخصیت ما شده و پس از آن دیگران ما را با همان خواهند شناخت. به بیان دیگر اگر همیشه در زندگی به دنبال حمله به دیگران و مقصر نشان دادن آنها باشید، دیگران شما را شخصیتی سلطه جو تلقی خواهند کرد. در مقابل اگر همیشه حق دیگران را به حق خود ترجیح دهید، در نتیجه دیگران شما را شخصیتی ضعیف می‌دانند که می‌توانند از شما سوء استفاده کنند.

این هویت با تمام محدودیت و کاستی‌هایش همان چیزی است که انسان را به آن خواهند شناخت. وقتی انسان، سنین کودکی خود را پشت سر می‌گذارد، شخصیتی در او شکل خواهد گرفت که در واقع شخصیت غالب او به حساب آمده و منعکس کننده جهان بینی او است. در توپولوژی شخصیتی که به اناگرام شناخته می‌شود، انواع شخصیت به 9 دسته تقسیم می‌شوند و منعکس کننده واکنش ما نسبت به موقعیت‌های زندگی به ویژه استرس و خطر است.

از جمله انواع شخصیتی می‌توان به برنده، کمال گرا، صلح طلب، یاغی، خود شکاک و ناظر اشاره کرد. این شخصیت‌ها، معرف ما و بیانگر نحوه رفتار ما با دیگران در موقعیت‌های مختلف است.

تغییر حالت‌های مختلف شخصیتی

زمانی که انسان پا به دوره بزرگسالی می‌گذارد، یکی از سه حالت سلطه جویانه، غیر قاطع یا جرأت ورزانه را در خود دارد. در ابتدا، به شکل ناخودآگاه مسیری را انتخاب می‌کنیم که هماهنگ با زندگی‌مان باشد. برخی خودشان را متقاعد می‌کنند که با داشتن رفتار سلطه جویانه یا تسلیم شدن و یا کوتاه آمدن در مقابل دیگران، می‌توانند به خواسته‌های خود دست یابند. برخی نیز ویژگی‌های جرأت ورزانه که از ابتدا در وجودشان بوده است را در خود حفظ می‌کنند.

هیچ یک از ما همیشه در یک حالت رفتاری باقی نمی‌مانیم بلکه بسته به موقعیتی که در آن قرار داریم، حالت رفتاری خود را تغییر می‌دهیم. در واقعیت، از نظر بیشتر انسان‌ها، داشتن رفتارهای سلطه جویانه یا غیرقاطعانه اگرچه ما را سریعتر به خواسته‌هایمان می‌رساند، اما نتایج آن چندان رضایت بخش و پایدار نیست. به همین خاطر است که ایجاد ویژگی جرأت ورزی به شکل آگاهانه و تقویت آن از ضروریات زندگی است.

همانطور که گفتیم، سال‌های اول زندگی، هویت و شخصیت آینده ما را مشخص می کنند، اما در عین حال ما را محکوم به زندگی‌ای می‌کنند که ذهن خودمان و طرز فکرمان بر آن تسلط دارد. همزمان، شکلی از تردید به سراغمان می‌آید که تصور می‌کنیم این خود واقعی‌مان نیست. وقتی یاد بگیریم که قید و بندهای شخصیتی خود را کنار بگذاریم و صفت جرأت ورزی واقعی را در خود ایجاد کنیم، می‌توانیم به شکلی واقعی خود اصلی‌مان را دوباره پیدا کنیم.

چند نکته مهم در مورد شکل گیری شخصیت

• عملکرد و طرز کار مغز ما، عامل ایجاد حالت‌های مختلف رفتاری در ما است.
• تکامل مغز انسان، سبب ایجاد سه حالت مختلف رفتاری در کودک، والدین و افراد بزرگسال می‌شود.
• رفتارهای سلطه جویانه و منفعلانه انسان، نتیجه عملکرد غریزی مغز در دوران کودکی است.
• اوج حالت جرأت ورزی انسان در دوران کودکی او است، زیرا در این دوران کودک، آزادانه نیازهای خود را بیان کرده و با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کند.
• هرچه انسان بزرگ‌تر می‌شود، نگرش او نسبت به جهان اطرافش تفاوت زیادی با دوران کودکی‌اش خواهد داشت. چون در این زمان، انسان دنیا را به چشم یک دشمن احتمالی می‌بیند.
• انسان در زمان رشد، از راه‌های مختلفی برای محافظت خود استفاده می‌کند، ترس، خشم، مقصر دانستن خود یا دیگران، تنبیه، تقلب و فریب کاری از آن جمله‌اند.